Black Friday wordt in Amerika beschouwd als het begin van het seizoen voor kerstaankopen. Het is een dag waarop met zeer hoge kortingen geadverteerd wordt om klanten te lokken. De dag valt op de vrijdag na Thanksgiving Day, als een groot deel van de bevolking vrij is, en is in Amerika al jaren de drukste winkeldag van het jaar. Black Friday leidt daar vaak tot chaos en geweld, met onder de voet gelopen mensen, plunderingen, vechtpartijen, arrestaties, gewonden en soms doden tot gevolg. Er is zelfs een website die volledig gewijd is aan de doden en gewonden tijdens Black Friday.

Vanaf ongeveer 2015 kreeg de dag ook in Nederland en België voet aan de grond, toen winkels en webshops als CoolBlue, Apple, MediaMarkt, Bol.com en Zalando mee gingen doen aan Black Friday. Dat is niet verwonderlijk, want waar met Black Friday in Amerika het kerstseizoen start, hebben wij met Sinterklaas een feest dat nog dichterbij ligt. Andere winkels konden toen niet achterblijven. Vooralsnog blijft de deelname aan Black Friday in Nederland en België echter voor een groot deel beperkt tot webwinkels en zijn de kortingen doorgaans relatief laag.

Thanksgiving Day is een officiële feestdag in de Verenigde Staten. De oorsprong van de dag ligt echter in Europa. Spaanse en Franse immigranten brachten in de zestiende eeuw hun oogst- en slachtfeesten mee naar Amerika. Het meest bekende oogst- en slachtfeest vond plaats in 1621 bij de Engelse Separisten in Plymouth, New England, in de huidige staat Massachusetts. Amerikanen leren op school dat dit de allereerste Thanksgiving Day was. Er is historisch nogal wat af te dingen op die claim. Het oogst- en slachtfeest bij de Engelse Separisten heeft daadwerkelijk plaatsgevonden, maar dit was zeker niet het eerste oogst- en slachtfeest. Rondom die gebeurtenis is in 1830 een geromantiseerd verhaal verzonnen, dat nu als waargebeurd wordt verteld op scholen. Mogelijk zal ik hier later nog een keer een artikel aan wijden.

Voor dit artikel is slechts van belang dat Abraham Lincoln op 3 oktober 1863 een nationale dankdag afkondigde die gehouden werd op donderdag 26 november 1863. Vanaf dat moment werd er jaarlijks een Thanksgiving Day gehouden, al vierde elke stad dat op een eigen wijze en op een zelf te bepalen datum. In 1941 werd bepaald dat Thanksgiving Day voortaan op de vierde donderdag van november zou worden gevierd, maar het zou nog tot 1956 duren voordat deze wijziging in alle Amerikaanse staten was doorgevoerd.

Nu Thanksgiving Day standaard op een donderdag viel, meldden veel mensen zich de dag erna ziek zodat zij een lang weekend hadden. Ook namen veel mensen die vrijdag een verlofdag op. Diverse staten hebben daarom besloten om ook van de vrijdag na Thanksgiving Day een officiële vrije dag te maken. Thanksgiving Day Parades werden vaak afgesloten door Santa Claus, omdat Kerst het eerstvolgende grote feest was. In 1952 werd afgesproken dat winkeliers geen kerstaanbiedingen mochten doen voordat Thanksgiving Day achter de rug was, zoals in Nederland Sinterklaas pas mag verschijnen nadat Sint Maarten geweest is. Omdat vrijwel iedereen de dag na Thanksgiving Day vrij was, begonnen de winkeliers op die dag massaal de klanten naar hun winkels te lokken door extreme kortingen te geven. Het werd zo’n succes dat de winkels steeds vroeger open gingen. Eerst openden winkels ’s morgens om zes uur, met als gevolg dat mensen de nacht in slaapzakken voor de deur doorbrachten om als eerste gebruik te kunnen maken van de spectaculaire aanbiedingen, maar al snel gingen veel winkels al op donderdag om middernacht open om zoveel mogelijk klanten te kunnen bedienen. Black Friday was geboren.

De naam Black Friday was afkomstig van politieagenten in Philadelphia en had een negatieve betekenis. De start van de verkoop voor het kerstseizoen, met de daarbij komende verkeersdrukte, chaos en opstootjes, viel in Philadelphia niet alleen op de dag na Thanksgiving Day, maar tevens op de dag voorafgaand aan de druk bezochte American footballwedstrijd tussen de rivalen U.S. Military Academy uit West Point, New York, en de U.S. Naval Academy uit Annapolis, Maryland, die jaarlijks op neutraal terrein in Philadelphia werd gespeeld. Bezoekers van die wedstrijd waren doorgaans al op vrijdag in de stad aanwezig. Black Friday en Black Saturday was voor agenten een manier om de drukte, waarbij het in de stad haast zwart zag van de mensen en het verkeer, te omschrijven. Zij moesten op deze dagen veel langer werken en kregen te maken met lange files, ongelukken, vechtpartijen en diefstallen.

De term Black Friday was niet nieuw. De eerste keer dat de naam werd gebruikt was op vrijdag 24 september 1869, toen twee zakenmannen trachtten om de New York Gold Exchange te beïnvloeden door zoveel goud te kopen dat de goudprijs zou gaan stijgen en zij hun aankopen weer met veel winst zouden kunnen verkopen. De stijgende goudprijs lokte veel investeerders die ook goud gingen aankopen. De overheid besloot hierop om een grote hoeveelheid goud uit haar goudreserves vrij te geven voor verkoop, waardoor de goudprijs in korte tijd juist daalde. Als gevolg hiervan gingen veel investeerders failliet. Daarna werd de naam nog gebruikt voor veel andere dagen, maar altijd had de naam een negatieve betekenis.

Er is daarom geprobeerd om de naam voor de start van de kerstverkoop te wijzigen in Big Friday, maar die naam sloeg niet aan. Daarna werd geprobeerd om een nieuwe verklaring te vinden voor de naam Black Friday die een positieve betekenis had. In de jaren tachtig werd het verhaal gelanceerd dat ondernemers op Black Friday voor het eerst zwarte cijfers zouden schrijven en dus winst maakten. Die verklaring wordt nu algemeen gehanteerd, maar heeft niets te maken met de oorsprong van de naam. Ook doet op internet het verhaal de ronde dat de naam zou verwijzen naar het slavernijverleden van Amerika. In 1800 zouden plantage-eigenaren met korting slaven hebben kunnen kopen op de dag na Thanksgiving Day. Een dergelijke verklaring is tegenwoordig bijna onvermijdelijk voor een term waarin het woord zwart voorkomt, maar wordt op geen enkele wijze door feiten ondersteund.

Kleine Amerikaanse ondernemers waren niet in staat om mee te gaan in het kortingsgeweld van de grote ketens. Zij hadden veel kleinere voorraden en konden ook de toeloop van klanten niet verwerken. Zij waren daarom vooral afhankelijk van online aanbiedingen. Daarbij liepen zij tegen het probleem aan dat veel mensen destijds thuis nog een zeer langzame internetverbinding hadden. In 2003 werd daarom begonnen met het online plaatsen van Black Friday-aanbiedingen op de woensdag voor Thanksgiving Day, als de meeste mensen nog op hun werk waren, waar zij wel konden beschikken over een snelle internetverbinding. Dit kreeg de naam White Wednesday. In de praktijk bleek echter dat de meeste mensen eerst een goede deal in de winkels trachtten te krijgen in het weekend van Black Friday, en pas daarna op internet gingen zoeken. Hierdoor vonden veel online verkopen pas plaats op de maandag na Thanksgiving Day. In 2005 kreeg dit de naam Cyber Monday. Cyber is een voorvoegsel dat voor vrijwel elk woord gezet kan worden om een relatie te leggen met internet. Het woord is afgeleid van het Grieks en betekent letterlijk ‘besturing’.

In Nederland en België zijn de chaotische Amerikaanse taferelen rondom Black Friday onbekend. Vrijwel alle aanbiedingen in winkels zijn ook online verkrijgbaar en de kortingen duren vaak een hele week. Daarnaast zijn de kortingen doorgaans relatief laag. Uit onderzoek van de Consumentenbond in 2018 is zelfs gebleken dat kortingen die in de Black Friday week worden aangeboden doorgaans niet hoger zijn dan op andere momenten in het jaar. Wel maken de winkels er op Black Friday meer en agressiever reclame voor. Er zijn echter strenge regels opgesteld rond aanbiedingen. Een winkel mag niet zomaar een prijs neerzetten en die doorkrassen, maar het product moet daadwerkelijk in de voorafgaande drie maanden voor de ‘van-prijs’ te koop zijn geweest. Als het om een korting op de adviesprijs van een fabrikant gaat, die doorgaans veel hoger is dan de gangbare verkoopprijs, moet dat er duidelijk bij staan. Doet men dat niet, dan is sprake van misleiding. De Autoriteit Consument & Markt kan daar flinke boetes voor uitdelen, maar toch gaan winkels nog regelmatig in de fout. De onderzoekers van de Consumentenbond stuitten in 2018 dan ook op meerdere nep-aanbiedingen. Zo bood webwinkel Otto een vaatwasser van 419 euro aan voor 369 euro, terwijl het apparaat vóór Black Friday ook 369 euro kostte. Coolblue ‘stuntte’ met een stofzuiger ‘van 219 voor 159 euro’. Een week eerder bedroeg de prijs echter 179 euro.

Voor het schrijven van dit artikel heb ik gebruik gemaakt van de volgende bronnen:

  • Alles over Black Friday – Wat is Black Friday?;
  • Wikipedia Engels – Black Friday;
  • Wikipedia Nederlands – Black Friday;
  • Wikipedia Engels – Thanksgiving (United States);
  • Historiek Net – De geschiedenis van Black Friday – Linda van der Ziel;
  • All That’s Interesting – The most appalling Black Friday Deaths that have occurred amid America’s annual shopping frenzy – Bernadette Deron, 25 oktober 2018;
  • Black Friday Death Count – Website gewijd aan de doden en gewonden tijdens Black Friday;
  • Algemeen Dagblad – Consumentenbond: slechts 1 op de 10 Black Friday-deals de moeite waard – David Bremmer, 23 november 2018;
  • Algemeen Dagblad – Zo weet je zeker of een Black Friday-deal echt goedkoper is – Erik Nusselder, 25 november 2021;
  • Brittannica – Thanksgiving Day – David J. Silverman;
  • New York Times – Everything you learned about Thanksgiving is wrong – Maya Salam, 21 november 2017.

©Bert van Zantwijk

Overname van (delen van) dit artikel is uitsluitend toegestaan onder vermelding van de naam van de auteur en/of een link naar dit artikel.