De dagen worden korter. Binnenkort is de winterzonnewende en dan is het weer tijd voor de lichtjesfeesten. Bekende lichtfeesten zijn Chanoeka (Jodendom), Divali (Hindoeïsme), Kerstmis (Christendom), Mouloudfeest (Islam) en Loy Krathong (Boeddhisme). Tijdens lichtfeesten wordt doorgaans de overwinning van het licht op de duisternis, symbool voor de overwinning van het goede op het kwade, gevierd. 

In Thailand en Laos, en in delen van Myanmar en Maleisië, viert men Loy Krathong, soms geschreven als Loi Krathong. In het Thaise geloof zijn er vijf godinnen, die de vijf elementen vertegenwoordigen. Loy Krathong is een dankzegging aan Phra Mae Khongkha, de godin van het water. Daarmee is ook direct de overeenkomst met Divali duidelijk, want ‘Khongkha‘ betekent ‘Ganges‘, de heilige rivier van de Hindoes. Mae Khongkha is dan ook dezelfde godin als de Hindoestaanse riviergodin ‘Ganga’. De laatste week van oktober en de eerste drie weken van november vormen duang sipsong, de twaalfde maanmaand. Het regenseizoen is dan achter de rug, maar door het hoogstaande water zijn er regelmatig overstromingen. Dit heet ‘na naam‘, het hoogwaterseizoen. Phra Mae Khongkha heeft de bevolking regen gegeven, zodat er voldoende drinkwater is en de gewassen kunnen groeien, en zij beschermt de bevolking tegen de gevolgen van de overstromingen. Loy Krathong is na Songkran, het Thaise nieuwjaar, het meest populaire feest in Thailand. De oudste schriftelijke vermelding van Loy Krathong dateert uit 1904, een vermelding in de ‘Guide to Bangkok and Siam‘ van J. Antonio, maar er wordt verondersteld dat het feest al tenminste 150 jaar wordt gevierd, mogelijk zelfs veel langer. Dat is niet ondenkbaar. Tegenwoordig is Loy Krathong een festival en worden bezoekers van harte uitgenodigd om te komen kijken, maar vroeger was het vooral een religieuze beleving voor de eigen boeddhistische gemeenschap. Het was destijds gebruikelijk om daar zo min mogelijk publiciteit aan te geven, om inmenging van buitenaf te voorkomen.

Een belangrijk onderdeel van Loy Krathong is het te water laten van een krathong. Hier is het feest ook naar vernoemd. ‘Loy‘ betekent letterlijk ‘laten drijven‘. De herkomst van het woord krathong is minder duidelijk. Sommigen menen dat krathong een verbastering is van het Cambodiaanse woord ‘kantong‘ dat dezelfde betekenis heeft als krathong, terwijl anderen menen dat beide woorden afkomstig zijn van het Oud-Chinese woord 鐙 dat de betekenis ‘ritueel schip‘ heeft. Een krathong is een vaartuigje in de vorm van een lotusbloem, een van de attributen van zowel Ganga als Phra Mae Khongkha.

De lotusbloem staat symbool voor de transformatie van duisternis naar licht, van onwetendheid naar inzicht. Maar de bloem staat ook voor zuiverheid, puurheid en bescherming. De lotus is een bijzondere waterplant die in veel culturen een belangrijke rol speelt. Dit komt voor een groot deel door de bloeiwijze. De lotus begint als zaadje in de donkere, modderige bodem van het water. Vanuit het zaadje groeien wortels. Aan het wateroppervlak stopt de groei van de wortels en beginnen de bladeren te groeien en de lotusbloem te bloeien. De vrucht van de plant is half kegelvormig, waarbij de zaden zich in gaten bevinden. Als de zaden rijp zijn, buigt de vrucht zich naar beneden, zodat de zaden in het water vallen. De zaadjes zakken helemaal tot op de bodem waar ze nieuwe wortels gaan maken en de gehele cyclus opnieuw begint.

Boeddhisten, hindoeïsten en taoïsten vergelijken deze manier van groeien met de spirituele groei van mensen. De lotus begint in een donkere bodem, schijnbaar onzichtbaar. Zodra het wateroppervlak wordt bereikt ontstaat er een prachtige bloem, maar die bloem zou niet hebben kunnen ontstaan zonder de stevige modderbodem waar het zaadje is begonnen met ontkiemen. Zo is persoonlijke verlichting ook niet mogelijk zonder een goede basis en stevig geworteld zijn op aarde. Daarnaast staat de lotusbloem symbool voor de verbinding tussen de vijf elementen aarde, wind, vuur, voedsel en water en wordt daarom in verband gebracht met de eeuwige cyclus van het leven: de prachtige bloemen openen zich in de ochtend zodra de zon opkomt en sluiten zich weer na het ondergaan van de zon. Het symboliseert de eeuwige vernieuwing, de cyclus van de natuur en van het leven zelf. 

Het te water laten van de krathong gebeurt om middernacht, op de avond dat het volle maan is tijdens de duang sipsong. Krathongs zijn in deze periode volop te koop in de winkels en bij straatstalletjes, maar eigenlijk is het de bedoeling om zelf een krathong te maken van natuurlijke materialen, bijvoorbeeld van bananenbladeren. De krathong wordt vaak versierd met bloemen en uit groente en fruit gesneden figuren en bevat verder een kaars, drie wierookstokjes en bij voorkeur negen munten. Drie is een heilig getal en staat in het boeddhisme voor de Boeddha, de Dharma en de Sangha: de Boeddha, de leer van Boeddha en de boeddhistische gemeenschap. Negen is het geluksgetal in Thailand. De munten zijn een gift voor de watergodin Mae Khongkha en kunnen vergeleken worden met het Europese gebruik om munten te werpen in een fontein, waarna een wens mag worden gedaan. En er is nog een overeenkomst: wensfonteinen worden ’s nachts regelmatig leeggeroofd. Ook in Thailand zijn er mensen die het water betreden om de munten uit de krathongs te stelen.

Tijdens het festival wordt om middernacht, als de krathongs te water worden gelaten, siervuurwerk afgeschoten. Voor geliefden geldt dat zij hun krathongs gelijktijdig te water laten. Als de krathongs lang bij elkaar blijven drijven en de kaarsen blijven branden, zal ook de relatie lang en gelukkig zijn. Drijven de krathongs uit elkaar, dan volgt een scheiding en als een van de kaarsen dooft, dan zal die persoon als eerste overlijden. Veel paren nemen daarom het zekere voor het onzekere en spannen stiekem een draadje tussen de twee krathongs. In veel steden worden wedstrijden gehouden wie de mooiste krathong kan maken. Groepen mensen, vaak verenigingen of groepen studenten, bouwen reusachtige krathongs die in een parade worden getoond alvorens zij te water worden gelaten. Een jury beoordeelt de creaties. De parades worden opgeleukt met groepen dansers die de ramwong, een Thaise traditionele dans met veel handbewegingen, of een kaarsendans uitvoeren en met mensen in traditionele kleding die krathongsymbolen met zich meedragen. Vaak is er ook een ‘Nopphamat Queen Contest‘. Volgens een ontstaanslegende was het Nang Nopphamat, de dochter van een brahmaanse priester, die meer dan 700 jaar geleden de eerste krathong heeft gemaakt om Phra Mae Khongkha te eren. Zij wordt beschreven als de mooiste, intelligentste en meest talentvolle vrouw die ooit in het Sukhothai koninkrijk, een voormalig koninkrijk in het huidige noorden van Thailand, heeft geleefd. Hoewel in 2002 werd aangetoond dat Nang Nopphamat een fictief persoon is uit een vers dat geschreven werd tussen 1817 en 1835, blijft de verkiezing van Nang Nopphamat, de koningin van het Loy Krathong festival, bestaan.

Tijdens het Loy Krathong Festival wordt het Loy Krathonglied gezongen. Het lied is die dag ook veelvuldig te horen op radio en televisie. 

Loy Krathonglied

Wan pen duan sipsong,  
nam gor ngong them taling. 
Rao tang lai, chai ying 
sanook gan ching wan Loy krathong!  
Loy, Loy krathong, 
Loy, Loy krathong, 
Loy krathong gan laew  
kor chern nong gaew 
ork ma ramwong: 
ramwong wan Loy krathong,
ramwong wan Loy krathong!
boon ja song hai rao sook jai, 
boon ja song hai rao sook jai!  

Op de twaalfde maand tijdens volle maan 
overstroomt het water in de rivier   
Iedereen, man en vrouw  
heeft dan veel plezier op Loy krathong
Loy, Loy krathong      
Loy, Loy krathong  
Nadat we de krathongs hebben laten wegdrijven
vragen we aan de meisjes   
om de ramwong te dansen
Ramwong op Loy krathong,
Ramwong op Loy krathong!
Goede daden brengen ons geluk,
Goede daden brengen ons geluk!

In het noorden van Thailand, met name in de noordelijke provincies rond Sukhothai en Chiang Mai, is Loy Krathong een driedaags feest. Eigenlijk vieren ze hier twee verschillende feesten gelijktijdig. Het Yi Peng Lampionnenfestival, dat eveneens met volle maan moet worden gevierd, is opgenomen in het Loy Krathong Feest. Yi Peng, soms ook geschreven als Yipeng of als Yee Peng, betekent ‘de tweede volle maan’ (op de maankalender van de Lannabevolking). Een andere naam voor het Yi Peng festival is Lanna Festival. Lanna was van 1259 tot aan de annexatie door Siam in 1892 een koninkrijk in Noord-Thailand rondom de stad Chiang Mai. Yi Peng is net als Loy Krathong een lichtfeest.

Tijdens het festival versieren en verlichten de mensen hun huis met lampionnen, lantaarns en kaarsen. In de straten staan overal Phang Prateep, kleipotten met waxinelichtjes, die vaak in de vorm van een hart worden opgesteld. Zij zijn bedoeld als dankzegging aan iedereen die heeft bijgedragen aan hun geluk. Op alle drie de festivaldagen zijn er parades en worden krathongs te water gelaten. Oorspronkelijk werd door de Lannabevolking geen krathong te water gelaten maar een sapao, een handgemaakt zeilbootje dat door de bevolking gezamenlijk in de tempel werd gemaakt en werd gevuld met giften voor de watergodin. Tegenwoordig worden ook hier krathongs gebruikt. Na de tewaterlating van de krathongs op de tweede dag, de dag van volle maan, worden wensballonnen opgelaten. Het doel van de wensballonnen is om het relikwie van Boeddha te vereren, dat in de hemel is verankerd. Daarnaast wordt met de wensballonnen ook ongeluk afgewend en wordt gevraagd om vergeving voor de zonden die men heeft begaan. Er worden grote festivals georganiseerd met muziek, dans en andere feestelijke activiteiten, maar hiervoor dient wel een prijzig toegangskaartje te worden aangeschaft. Een ticket kost tussen 4.000 en 6.000 baht, zo’n honderd tot hondervijftig euro, terwijl het gemiddelde inkomen in Thailand slechts 600 euro per maand bedraagt.

Niet iedereen in Thailand is blij met het Loy Krathong Festival. Er komt vooral kritiek van milieu-organisaties en van (gemeentelijke) overheidsdiensten, die steeds strengere regels invoeren. Wensballonnen mogen vanwege het brandgevaar niet meer opgelaten worden in de steden of in de nabijheid van gebouwen. In Bangkok probeert men het te water laten van krathongs te ontmoedigen en is het gebruik van krathongs die niet van natuurlijke materialen zijn vervaardigd verboden. Hier kunnen boetes voor worden uitgedeeld. Desondanks gaat de verkoop van synthetische krathongs in winkels en kramen gewoon door en is het gebruik van deze krathongs zelfs toegenomen. De kosten voor het schoonmaken van de rivieren zijn astronomisch. De dag na het festival moet alleen de stad Bangkok al vijftig boten en honderden schoonmakers inzetten om de honderdduizenden krathongs op te ruimen.

Voor het schrijven van dit artikel heb ik gebruik gemaakt van de volgende bronnen:

  • Wikipedia Nederlands – Loi Krathong;
  • Wikipedia Engels – Loy Krathong;
  • Wikipedia Nederlands – Drie Juwelen;
  • Beleven.org – Loy Krathong;
  • Asian Highlights – Chiang Mai Yi Peng Lantern Festival;
  • Yipeng Lantern Festival, website van de organisatie in Chiang Mai;
  • Chiang Mai a la carte – The Loy Krathong Festival in Chiang Mai.

©Bert van Zantwijk

Overname van (delen van) dit artikel is uitsluitend toegestaan onder vermelding van de naam van de auteur en/of een link naar dit artikel.