Aan dit artikel wordt momenteel gewerkt.

Een kwelspel is een activiteit waarbij dieren leed wordt aangedaan ter vermaak van mensen. Kwelspelen waren vroeger populaire volksvermaken die vaak op jaarmarkten en kermissen plaatsvonden, tot dit door de overheden in de meeste Europese landen werd verboden. Bij kwelspelen worden dieren geestelijk of lichamelijk mishandeld, soms tot de dood erop volgt. In de meest enge definitie is het kwellen van de dieren op zichzelf het doel van het kwelspel. Het kwellen vormt daarbij dus het (leed)vermaak. In andere gevallen, denk bijvoorbeeld aan sportvissen, vormde het kwellen van dieren niet de bron van het leedvermaak, maar werd het wel gezien als een geaccepteerd bijverschijnsel. Tot aan het einde van de 18de eeuw heerste de opvatting dat een dier, omdat hij niet over “rede” beschikte, niet op waardigheid hoefde te rekenen. Het dier werd gezien als een zielloos object. Vandaar dat het martelen van dieren als volksvermaak niemand afschrikte. Mensen vonden het doorgaans vooral vermakelijk om te horen hoe bijvoorbeeld een kat in doodsnood begon te krijsen.

Dat had niet alleen te maken met disrespect voor dieren, maar zegt ook iets over de destijds geldende normen en waarden. Ook als het om mensen ging was leedvermaak een populair volksvermaak. Bij het ‘zwijntje tikken‘ moesten bijvoorbeeld meerdere deelnemers gelijktijdig geblinddoekt proberen om een varken met een knuppel te slaan, waarbij het (leed)vermaak voor de toeschouwers bestond uit het feit dat de deelnemers vooral elkaar raakten met de knuppel.

Dit artikel is nog niet volledig.

Voor het schrijven van dit artikel heb ik gebruik gemaakt van de volgende bronnen:

  • Biekorf, Vlaams tijdschrift over geschiedenis, taal en volkskunde – Het palingtrekken als volksvermaak van de 17de tot de 19de eeuw – Willy Dezutter, 2017;
  • Historiek, online geschiedenismagazine – Palingoproer in de Jordaan (1886);
  • Folkloristische Vereiniging Gawstrekkers Beeg – Historie van het ganstrekken en aanverwante volkstradities – Jo M.J. van der Sluys, 2011;
  • Historische Vereniging De Zijpe – Katknuppelen in De Zijpe – Kees Floor, 2022;

©Bert van Zantwijk

Overname van (delen van) dit artikel is uitsluitend toegestaan onder vermelding van de naam van de auteur en/of een link naar dit artikel.