TOP 10 Volksgebruiken in Spanje

Aan dit artikel wordt momenteel gewerkt 

Volksgebruiken, tradities en feesten hebben een belangrijke plaats in het Spaanse leven. Geen land in Europa kent meer nationale feestdagen dan Spanje. Daarnaast bestaat Spanje uit zeventien autonome regio´s die allemaal hun eigen feestdag hebben en viert elke stad en elk dorp een Fiesta Mayor met eigen kenmerken en tradities ter ere van hun patroonheilige.

In Spanje, en vooral in de zuidelijke regio´s, is het leven aangepast aan het klimaat. Overdag gaat alles op zijn elf-en-dertigste en ´s avonds ontwaakt de stad. Bedrijven zijn vaak geopend van 9 tot 14 uur en daarna weer van 16:30 tot 21 uur. Hierdoor vermijden de Spanjaarden werk op het tijdstip dat de zon het warmst is. Zij benutten de sluitingstijd van de bedrijven om uitgebreid te lunchen en daarna even te gaan liggen, de siësta. Een logisch gevolg van de verschoven werktijden is dat er pas ´s avonds om een uur of tien wordt gedineerd en de avond pas daarna gaat beginnen. Het is in Spanje normaal om om elf uur ´s avonds nog kleine kinderen op straat te zien en ook de ouderen zijn tot laat op straat te vinden. Spanjaarden slapen ´s nachts een uur minder dan wij, wat mogelijk is door het feit dat zij overdag al even hebben geslapen. Dit vinden we ook terug in de feesten en gebruiken, die altijd doorgaan tot in de kleine uurtjes.

De meest opvallende gebruiken komen uit het noorden van Spanje waar Catalonië, Navarra en Baskenland liggen. Gebruiken en tradities zijn een belangrijk onderdeel van de identiteit van een inwoner. Deze regio´s houden vast aan hun eigen tradities, zoals de Waddeneilanden dat doen in Nederland. In dit artikel worden de tien meest opvallende gebruiken in Spanje in volgorde van de jaarkalender besproken.

1.

Januari: cabalgata de Reyes Magos

In Nederland is Driekoningen (6 januari) geen bijzondere dag. Het is de laatste dag waarop nieuwjaarswensen worden uitgewisseld en de dag waarop de kerstboom wordt afgetuigd. Dat was vroeger wel anders. Driekoningen was, samen met Sinterklaas, het belangrijkste feest van het jaar, waarbij Sinterklaas vooral voor de kinderen was en Driekoningen voor de volwassenen.

In Spanje is Driekoningen (Tres Reyes Magos) een officiële feestdag. De kerstvakantie op de scholen duurt tot en met Driekoningen en bedrijven zijn op 6 januari gesloten. Er wordt een traditioneel kinderfeest gevierd, dat grote overeenkomsten vertoont met het sinterklaasfeest in Nederland, compleet met een intocht (cabalgata), Zwarte Pieten (pajes), het zetten van een schoen en cadeautjes. Er zijn echter ook elementen die overeenkomen met de vroegere viering van Driekoningen in Nederland, waarover ik in 2016 al een artikel schreef.

In de week voorafgaand aan de viering schrijven de kinderen een brief aan de drie koningen, waarin ze aangeven welke cadeautjes ze graag zouden willen krijgen, maar ook waarom ze vinden dat ze die cadeautjes verdiend hebben. Net als bij Sinterklaas krijgen kinderen alleen cadeautjes als ze zich in het voorgaande jaar goed hebben gedragen. De drie koningen zijn in die week aanwezig in winkelcentra. Daar kunnen de kinderen de brief overhandigen, de koningen de hand schudden en met hen op de foto.

Op 5 januari is de cabalgata, de intocht. Dat gebeurt ´s middags of in de vooravond als het begint te schemeren. In de inleiding van dit artikel schreef ik al dat het levensritme van de Spanjaarden anders is en iedereen pas ´s avonds tot leven komt. Daarnaast zijn de Spanjaarden gek op lichtjes en vuur. Het geeft de intocht een sprookjesachtig aanzicht. Voorop lopen enkele helpers met een ton. Hier kunnen kinderen, die er nog niet in geslaagd zijn om hun brief aan de koningen te geven, alsnog hun brief in stoppen.

De cabalgata wordt al gehouden sinds 1885 en heeft wel iets weg van een carnavalsoptocht. Er is fanfaremuziek, er zijn (volks)dansers en er zijn praalwagens met sprookjesachtige figuren die snoepjes en kleine cadeautjes, zoals knuffels en plastic ballen, naar de kinderen gooien. De cabalgata is in elke stad anders maar vaak wordt, na de optocht van praalwagens, de komst van de drie koningen aangekondigd door een groep fakkeldragers en een groep haremdanseressen. De koningen bevinden zich in een met drie tronen uitgeruste praalwagen of rijden op een paard of op een kameel. De kinderen die met hun ouders langs de kant staan zingen dan kerstliedjes, want Driekoningen is de afsluiting van de kerstperiode.

Als laatste komen de pajes, de Zwarte Pieten, al lopen die in diverse steden ook gewoon tussen de praalwagens. Deze rol wordt meestal gespeeld door middelbare scholieren. In sommige steden delen zij cadeautjes uit, waarbij zij ook ladders bij zich dragen om cadeautjes op de balkons te leggen. In andere steden is hun rol tijdens de cabalgata slechts hun aanwezigheid. Die is echter wel essentieel, want zij zijn, net als Zwarte Piet, degenen die volgens het gebruik ´s nachts de huizen zullen betreden om cadeautjes voor de kinderen te brengen. Net als bij de intocht van Sinterklaas eindigt de intocht met een officiële ontvangst op een podium op een centraal plein in de binnenstad.

Voordat de kinderen naar bed gaan mogen zij hun schoen zetten. Zij zetten daar dan een bakje water bij voor de kamelen van de koningen en wat snoepjes voor de koningen en de pajes. Daarna zingen zij een liedje voor de koningen. Dit lijkt erg op ons gebruik bij het sinterklaasfeest, met als grootste verschil het feit dat de Spaanse kinderen hun schoen onder de kerstboom zetten. De volgende morgen is het water verdwenen en is zichtbaar dat er van de snoepjes is geproefd. Er liggen cadeautjes onder de kerstboom, maar als een kind niet altijd lief is geweest tijdens het voorgaande jaar zit er ook carbón dulce in de schoen. Gelukkig blijkt deze steenkool van suikergoed te zijn gemaakt.

Als de cadeautjes zijn uitgepakt, wordt een roscón de reyes gegeten, een zoetigheid versierd met gekonfijte vruchtjes. In een van de stukken zit een boon of een figuurtje verstopt. Wie dit aantreft mag die dag de koning zijn, een gebruik dat vroeger ook in Nederland bekend was bij Driekoningen. Bij volwassenen die samen een roscón delen geldt dat degene die de boon aantreft de roscón moet betalen.

Net als het sinterklaasfeest in Nederland staat ook het feest van de drie koningen in Spanje onder druk door beschuldigingen van racisme. Het heeft ertoe geleid dat de rol van Gaspar, Caspar in het Nederlands, nu meestal gespeeld wordt door een Afrikaanse jongeman. De pajes zijn echter nog steeds zwart geschminkt en de Spaanse organisatoren in de steden weigeren om hier verandering in te brengen.

2.

Februari: Carnaval

Carnaval is een katholiek feest dat wordt gevierd voorafgaand aan Aswoensdag, het begin van de vastentijd voor Pasen. Aswoensdag dankt haar naam aan de boetedoening uit de middeleeuwen. Als teken van berouw voor hun zonden hulden boetelingen zich in een zak en strooiden as, afkomstig van de verbrande palmtakken die het jaar ervoor bij de viering van Palmpasen waren gebruikt, over het hoofd. Hiernaar verwijst het gezegde ´in zak en as zitten´. Tegenwoordig wordt bij de gelovigen op Aswoensdag in de kerk een askruisje op het voorhoofd aangebracht door een priester.

De periode van Aswoensdag tot Pasen duurt 46 dagen. Vroeger dienden de katholieken veertig dagen in deze periode te vasten tot zonsondergang, alleen op de zes zondagen werd er niet gevast. De Kerk heeft de regels voor het vasten in de loop der eeuwen meerdere keren versoepeld. Tegenwoordig zijn alleen Aswoensdag en Goede Vrijdag nog verplichte vastendagen en wordt de boetedoening en het vasten op de overige dagen overgelaten aan het geweten en het initiatief van de gelovigen.

Het is niet vreemd dat de katholieke gelovigen vlak voordat zij veertig dagen dienden te vasten nog graag een feestje wilden vieren en in de wetenschap dat zij vermomd waren en een dag later boete konden doen en hun zonden vergeven zouden worden, is het ook niet vreemd dat dit een zeer uitbundig feest werd met onmatig en vaak ook onzedelijk gedrag. De Protestantse Kerk was tegen die losbandigheid en verbood het carnaval. Hierdoor wordt carnaval in Nederland vooral onder de rivieren gevierd in het na de reformatie katholiek gebleven Brabant en Limburg. In het overwegend katholieke Spanje, waar slechts 1,6% van de inwoners protestant is, wordt het feest in het hele land op een zeer uitbundige manier gevierd. Die uitbundigheid is te danken aan het Spaanse temperament en aan het feit dat carnaval ten tijde van het regime van Franco verboden was. Elke stad viert carnaval op een eigen manier.

Het carnavalsfeest in Santa Cruz, de hoofdstad van Tenerife, is na het Carnaval in Rio het grootste carnavalsfeest ter wereld. Het is het bekendste carnavalsfeest van Europa en de meest swingende en Zuid-Amerikaans aandoende viering van alle carnavalsfeesten in Spanje.

Dit artikel is nog niet klaar.

©Bert van Zantwijk

Overname van (delen van) dit artikel is uitsluitend toegestaan onder vermelding van de naam van de auteur en/of een link naar dit artikel.