Zuiderzeeballade

De Zuiderzeeballade is een smartlap, waarvan de versie van Sylvain Poons en Oedze Verschoor het bekendst is geworden. Het lied mag tot de klassiekers worden gerekend.

Opa, kijk ik vond op zolder, ´n foto van een ouwe boot

Is dat nog van voor de polder, van die ouwe vissersvloot?

Jochie, dat is een gelukkie, ik was dat prentje jaren kwijt.

´k Heb nu weer ´n heel klein stukkie, van die goeie ouwe tijd.

Daar is het water, daar is de haven,

Waar je altijd horen kon: ´We gaan aan boord´

De voerman laat er nu paarden draven,

En aan de horizon leit Emmeloord.

Eens ging de zee hier tekeer, maar die tijd komt niet weer,

Zuiderzee heet nou IJsselmeer.

Een tractor gaat er nu greppels graven,

´k Zie tot de horizon geen schepen meer.

Kijk die jongeman ben ikke, ja ikke was de kapitein,

Hiero, en die grote dikke, ja, dat moet Malle Japie zijn.

Opa, en die blonde jongen, vooraan bij de fokkeschoot,

Opa, zeg nou wat. Die jongen, is je ome, die is dood.

In ´t diepe water, ver van de haven,

In die novembernacht, voor twintig jaar.

Door ´t brakke water is hij begraven,

Als ik nog even wacht, zien wij elkaar.

Toen ging de zee zo tekeer, in een razend verweer,

Ongestraft slaat niemand haar neer.

Nu jaren later hier paarden draven

Zie ik de hand en macht van onze Heer.

Waar is het water, waar is de haven,

Waar je altijd horen kon: ´We gaan aan boord´

De voerman laat er nu paarden draven,

En aan de horizon leit Emmeloord.

Eens ging de zee hier tekeer, maar die tijd komt niet weer,

´t Water leit nu achter de dijk.

Waar eens de golven het land bedolven,

Golft nou een halmenzee, de oogst is rijp.

In november 1959 behaalde de VARA de mijlpaal van 500.000 leden. Dat moest uiteraard gevierd worden met een speciale radio-uitzending. Gelijktijdig waren de werkzaamheden in Oostelijk Flevoland voltooid en was een dijk aangelegd rond Zuidelijk Flevoland. Dit werd het onderwerp van de radio-uitzending die daarom de titel ´Het is Volbracht´ kreeg. Tekstschrijver Willy van Hemert en componist Harry de Groot schreven over elke provincie een lied, dat tijdens de uitzending live werd gezongen.

Op de dag van de uitzending kregen Willy van Hemert en Harry de Groot de vraag of zij in staat waren om ook nog een lied te schrijven over de toekomstige provincie Flevoland. Willy van Hemert, een veelschrijver die in de twee voorgaande jaren met ´Net als Toen´ en ´Een Beetje´ nog winnende liedjes voor het Eurovisie Songfestival had geschreven voor Corry Brokken en Teddy Scholten, antwoordde hier bevestigend op. Harry de Groot had echter andere verplichtingen en kon zich niet vrij maken. Gelukkig had jazz-pianist Joop de Leur nog een ongebruikte compositie beschikbaar, een tango. Willy van Hemert schreef vervolgens een duet voor een opa en zijn kleinzoon. Als artiesten werden Sylvain Poons (63) en Godert van Colmjon (16) benaderd.

Sylvain Poons (bron: collectie Joods Historisch Museum Amsterdam)

Sylvain Poons was een Joodse zanger en acteur uit een Amsterdamse artiestenfamilie. Zijn vader was directeur van de Plantage Schouwburg op de Plantage Franschelaan (nu de Henri Polaklaan 9) en zijn moeder schreef toneelstukken. Voor de oorlog trad Sylvain Poons vaak op in het Tip Top Theater op de hoek van de Jodenbreestraat en de Uilenburgersteeg, samen met bekende artiesten als Louis Davids, Heintje Davids, Bob Scholte, Fien de la Mar, Willy Derby en Kees Pruis. Bij het publiek was hij vooral bekend door de duetten ´Omdat ik zoveel van je hou´ en ´Weet je nog wel oudje´met Heintje Davids en door zijn (hoofd)rol van ´De Mop´ in de film ´De Jantjes´ en ´Sally (met de roomijskar)´ in de film ´Bleeke Bet´. Daarnaast zong hij het liedje ´De Olieman´, die echter vooral bekend is geworden door de uitvoering van Louis Davids. In de jaren ´70 zou hij nog de rol van de Joodse schlemiel Abraham Mossel vertolken in de televisieserie ´De Kleine Waarheid´.

Tijdens de eerste jaren van de oorlog trad Sylvain Poons op in de Hollandsche Schouwburg, die vanaf 1941 de Joodsche Schouwburg zou gaan heten en waar alleen nog Joodse artiesten mochten optreden voor een Joods publiek. Vanaf augustus 1942 werd de schouwburg door de Duitsers gebruikt als verzamel- en deportatieplaats van waaruit Joden op transport werden gesteld naar Westerbork en Vught, alvorens gedeporteerd te worden naar Auschwitz of Sobibór. De Joodse Duitser Walter Süskind, die naast de Duitse ook de Nederlandse nationaliteit bezat, werd als lid van de Joodsche Raad aangesteld als beheerder van de Joodsche Schouwburg. In die functie heeft hij ongeveer 600 kinderen aan de Jodenvervolging helpen ontsnappen vanuit de tegenovergelegen dependance die als kinderopvang dienst deed. Dit is vastgelegd in de Nederlandse speelfilm ´Süskind´ uit 2012.

Sylvain Poons was toen al ondergedoken. Toen de oorlog uitbrak waren Sylvain en zijn Duitse vrouw Ilse Becker bewust gescheiden om de aandacht van hen af te leiden. Tijdens razzia´s nodigde Ilse de Duitsers uit voor een kopje koffie. Sylvain lag dan verborgen in de boogvorm van de toog die de scheiding vormde tussen woon- en slaapkamer. Geen Duitser had daarom enig vermoeden dat Ilse een Jood in het huis verborgen hield.

Godert van Colmjon vormde, samen met zijn oudste broer Luc, het duo The Butterflies. In 1956 scoorden zij een hit met ´Dixieland´, een lied op de melodie van ´Muskrat Ramble´ van Louis Armstrong. Godert was toen dertien jaar en moest tijdens optredens op een kistje gaan staan om door dezelfde microfoon te kunnen zingen als zijn vijf jaar oudere broer. Twee jaar later scoorden zij een nog veel grotere hit met het lied ´Willem word wakker´, op de melodie van ´Wake up, little Susie´ van The Everly Brothers.

In 1959 werd Godert gevraagd om samen met Sylvain Poons een lied te komen zingen tijdens de radio-uitzending van ´Het is Volbracht´. Godert was inmiddels zestien jaar, maar kon als sopraan op de radio makkelijk doorgaan voor een veel jongere knaap. Het bleek geen gelukkige keuze. Godert was in 1943 geboren als kind van NSB-ouders. Na de bevrijding werden zijn ouders en zijn opa gedurende twee jaar geïnterneerd in Kamp Amersfoort en werd hun het Nederlanderschap ontnomen, terwijl voor Sylvain Poons zijn Joodse afkomst juist een belangrijk deel van zijn identiteit vormde. Daarnaast had de VARA er geen rekening mee gehouden dat de Zuiderzeeballade zo´n groot succes zou worden. Na de uitzending bleek dat het lied niet op single kon worden uitgegeven, omdat Sylvain en Godert bij verschillende platenlabels onder contract stonden.

Beide platenmaatschappijen wilden het lied graag opnemen en er ontstond een strijd wie het eerst met een single zou komen. Omega, een platenlabel van Dureco, koppelde Sylvain Poons aan de onbekende 14-jarige Oetze Verschoor. Godert van Colmjon zong het duet bij Philips met de 76-jarige acteur en regisseur Jan Lemaire Sr. De singles kwamen vrijwel gelijktijdig uit, Philips iets eerder dan Omega.

Sylvain Poons en Oetze Verschoor kwamen met een versie die werd begeleid door een accordeon. Er was een nieuw couplet toegevoegd over de hand en macht van de Heer die het razende water heeft getemd. Het lied werd door Sylvain Poons gedragen en hij slaagde er in om het lied een weemoedige stemming mee te geven. Oetze Verschoor zei later in een interview: ´Ik moest op zondagmorgen met mijn vader met de trein naar Amsterdam voor de opname. Toen ik de studio inkwam, wist ik niet eens wat er gezongen ging worden. De muziek stond voor het grootste deel al op de band. Harry de Groot heeft het lied drie keer voorgezongen en daarna werden wij meteen opgenomen. Er zat nogal haast achter, want ze waren ervan op de hoogte dat elders een ander duo hetzelfde lied ook aan het vastleggen was. Dat was heel spannend, wie als eerste de plaat uit kon brengen. We begonnen om tien uur. Om drie uur ´s middags waren de Zuiderzeeballade en het Orgelliedje, dat op de B-kant staat, opgenomen. Er kwam nog snel een fotograaf om een promotieplaatje te schieten, en dat was het. Ik heb het lied nooit live gezongen met Sylvain. Alleen twee keer een televisie-opname, maar dat was een paar jaar nadat we de single hadden ingezongen. Toen had ik al de baard in de keel, dus we stonden voor de camera te playbacken. Ik heb er niet veel aan overgehouden. Sylvain koos voor een bedrag ineens, mijn vader voor royalties. Een paar cent per verkochte plaat. Dan werd er wel eens 150 gulden overgemaakt. Sinds een paar jaar krijgen vertolkers van liedjes een bijdrage voor iedere keer dat hun lied in het openbaar wordt gedraaid. Dat loopt niet in de grote bedragen, maar ik kan er eens per jaar een keer lekker van eten. ´

Godert van Colmjon en Jan Lemaire hadden gekozen voor begeleiding door vioolmuziek. Er was een in tempo afwijkend intermezzo ingevoegd voorafgaand aan het couplet over de overleden oom. Het lied moest gedragen worden door Godert van Colmjon, omdat Jan Lemaire een prima acteur was, maar geen zanger.

De Zuiderzeeballade van Sylvain Poons en Oetze Verschoor won de strijd met vlag en wimpel. Het lied bereikte in februari 1962 de Top-40 en bleef vier maanden in de hitlijst genoteerd staan. In 1967 kregen Poons en Verschoor een gouden plaat, wegens de verkoop van 100.000 exemplaren. Godert van Colmjon toonde zich veertig jaar later nog steeds een slechte verliezer: ´Waarom wij hebben verloren is me nog steeds een raadsel, want onze versie was als eerste uit en die was eigenlijk veel sterker. Er zat meer gevoel in. En ik zong stukken beter dan Oetze Verschoor.´

Voor het schrijven van dit artikel heb ik gebruik gemaakt van de volgende bronnen

Trouw, Zuiderzeeballade – Haro Hielkema, 2006
LennaertNijgh.nl, De geschiedenis van de Zuiderzeeballade – vd Mark, 2004
Dureco, Het verhaal achter de Zuiderzeeballade – Jacques Klöters, 2016
NoordHollands Dagblad, Zuiderzeeballade met de bijklank van protest tegen inpoldering – Jan Vriend, 1998
Eens ging de zee hier tekeer: Het verhaal van de Zuiderzee en haar kustbewoners – Eva Vriend, 2020
Joods Amsterdam, Sylvain Poons
MokumsNL, Sylvain Poons
Trouw, Godert van Colmjon 1943-2009 – Andrea Bosman, 2009
Wikipedia, diverse artikelen