Het Thaise woord ‘Songkran‘ komt uit het Sanskriet en betekent: ‘verplaatsen’ of ‘astrologisch van plaats veranderen‘. In dit geval verandert de zon haar positie en wisselt van sterrenbeeld. Dat gebeurt uiteraard elke maand, maar Songkran verwijst naar het jaarlijkse overlijden van de zon in het sterrenbeeld Ram en de wedergeboorte van de zon in het sterrenbeeld Stier, een periode die bekend staat als Maha Songkran of de Grote Songkran, en de traditionele start markeert van het nieuwe jaar in veel landen in het zuiden en zuidoosten van Azië. De naam Maha Songkran is geleend van het Hindoestaanse Lentefeest Makar Sankranti. Het Songkran feest wordt op 13 april in Thailand en Laos gevierd. In Laos heet het ‘Pi Mai‘ wat letterlijk ‘Nieuwjaar’ betekent. In Thailand wordt die naam tegenwoordig gebruikt voor 1 januari. Tot 1888 was, afhankelijk van de stand van de zon, op 13 of 14 april het officiële Nieuwjaar in Thailand, daarna werd het feest verplaatst naar een vaste datum op 1 april. Sinds 1940 wordt Pi Mai gevierd op 1 januari en is Songkran teruggeplaatst naar 13 april. Het Songkran Festival duurt officieel drie dagen. Het is gebruikelijk dat de inwoners deze periode terugkeren naar hun geboortedorp om het festival samen met familie te vieren, waarvoor vaak grote afstanden moeten worden afgelegd. Scholen en de meeste bedrijven zijn daarom een hele week gesloten.

Bron van de afbeelding: Chainwit. – Own work, wikipedia

De eerste dag van het festival, 13 april, staat bekend staat als Songkran Day. Het is de dag waarop het oude jaar wordt afgesloten. Mensen reinigen dan hun huizen en openbare plaatsen, zoals tempels en scholen, om zich te ontdoen van pech van het voorgaande jaar en ze klaar te maken voor het nieuwe jaar. Boeddhistische attributen in en om het huis worden extra grondig gereinigd. In vrijwel alle huizen bevindt zich een kleine boeddhaplank aan de muur als spirituele decoratie, die tevens dienst kan doen als altaar voor het dagelijkse gebed. Vrijstaande huizen, maar ook bedrijven en winkelcentra, hebben buiten een kleine tempel met een altaar en vaak ook een spirit house met een altaar voor de huisgeesten.

Een andere hoofdactiviteit op Songkran Day is Song Nam Phra, een ritueel waarbij met het parfum Nam Ob geparfumeerd water of water waarin jasmijnbloemen drijven over de handen van de monniken in de tempel en op de romp en het lichaam van de boeddhabeelden van een tempel wordt gegoten. Het geparfumeerde water mag niet op het hoofd van een boeddhabeeld worden gegoten, omdat die als heilig wordt beschouwd. De jasmijnbloemen symboliseren reinheid. Soms worden ook rozenblaadjes, goudsbloemen en rode naaldbloemen aan het water toegevoegd. Deze bloemen staan symbool voor liefde, succes en intelligentie. Er worden ook processies gehouden met boeddhabeelden, zodat iedereen in de gelegenheid is om jasmijnwater over de beelden te gieten. In sommige streken wordt vuurwerk afgestoken om ondeugende of boze geesten weg te jagen die mogelijk aan het eind van het oude jaar op de loer liggen.

Voorafgaand aan Songkran wordt een miss-verkiezing gehouden. De winnares mag dat jaar de titel Songkran Queen of Nang Songkran dragen. Op Songkran Day wordt een processie gehouden waarin Nang Songkran, gezeten op een praalwagen in de vorm van een dier, het hoofd van koning Kabilaprom met zich meedraagt. Koning Kabilaprom had zeven dochters. De dag van de week waarop Songkran Day plaatsvindt bepaalt welke dochter in de processie zijn hoofd mag dragen. De dochters zijn herkenbaar aan de kleur van hun kleding, het dier waarin zij vervoerd worden en de attributen die zij bij zich dragen. Haar voorkeur voor eten omvat een voorspelling voor het komende jaar. In 2024, het jaar 2567 in Thailand, valt Songkran Day op een zaterdag en zal Mahotorntevee het hoofd van haar vader ronddragen. Zij draagt paarse kleding met onyx ornamenten, heeft een pauw als vervoermiddel en draagt in haar rechterhand een discus en in haar linkerhand een drietand. Zij eet het liefst zwijnshert en daarbij hoort de voorspelling dat er komend jaar minder water zal zijn, maar dat het land overvloedig voedsel zal hebben.

Het verhaal van Nang Songkran gaat terug op een volksverhaal over koning Kabilaprom en prins Thammaban. Koning Kabilaprom was een niet al te slimme man, die vaak slecht gehumeurd was. Prins Thammaban was de zoon van een rijke familie, die erg intelligent was voor zijn leeftijd. Hoewel hij pas zeven jaar was, bezat hij al veel kennis en sprak hij de taal van de vogels. Koning Kabilaprom was jaloers op prins Thammaban en wilde hem uit de weg ruimen. Hij droeg Thammaban op om drie vragen te beantwoorden met de voorwaarde dat als zijn antwoorden juist waren, de koning bereid was om zijn hoofd op te offeren. Als de prins niet de juiste antwoorden zou geven, moest hij hetzelfde doen. Prins Thammaban kreeg zeven dagen de tijd om te antwoorden op de vraag wat de goede kanten van de mens waren gedurende een dag, van ’s morgens vroeg, het middaguur en de avond. De prins slaagde er niet in om de antwoorden te vinden en op de zevende dag streek hij terneergeslagen neer onder een boom, wetende dat hij die dag zijn hoofd zou gaan verliezen.

In de boom huisde een familie arend. De kinderen vroegen om eten en kregen van vader arend als antwoord dat ze even moesten wachten tot de prins onthoofd was, zodat ze zich met zijn lichaam konden voeden. Vader arend vertelde over de weddenschap en zei dat de prins nooit zou ontdekken dat het goede van de mens in de morgen het gezicht, rond het middaguur het lichaam en tegen de avond de voeten was. Prins Thammaban, die de taal van de vogels sprak, hoorde wat vader arend zei en begaf zich snel naar het paleis om het antwoord aan de koning te vertellen. Koning Kabilaprom werd volgens afspraak onthoofd. Het hoofd van de koning was echter zo krachtig dat de hele wereld in brand zou staan als het hoofd de aarde zou raken, er een ernstige droogte zou optreden als het in de lucht werd gegooid en al het water van de oceaan zou opdrogen als het in de oceaan zou worden gegooid. Het hoofd werd daarom op een groot dienblad gelegd en op de berg Phra Sumane in een nis geplaatst. De koning had zijn zeven dochters opgedragen om bij toerbeurt zijn hoofd in een processie rond te dragen op Songkran Day. Voor elke dag van de week waarop 13 april zou kunnen vallen, was dus één van de dochters aan de beurt om als Nang Songkran haar vader te eren.

De tweede dag van Songkran, 14 april, wordt Wan Nao genoemd. Het is een dag tussen het oude en het nieuwe jaar in, waarin de zon bezig is met zijn reis naar het nieuwe sterrenbeeld, en staat ook wel bekend als de Nationale Familiedag. Op deze dag bereiden de mensen gezamenlijk voedsel en offers die zij de volgende dag aan monniken en tempels zullen schenken.

Het is ook een tijd om respect te betuigen aan ouderen. Deze ceremonie wordt Rot Nam Dam Hua genoemd. Jonge mensen bereiden rozen- en jasmijnwater of met Nam Ob geparfumeerd water en wassen hiermee de voeten en de handen van hun (groot)ouders. Ook gieten zij het jasmijnwater in de tot een kom gevormde handen van hun ouders, die het vervolgens op hun hoofd aanbrengen. Hiermee worden alle slechte dingen van het afgelopen jaar weggewassen, zodat het nieuwe jaar met een schone lei kan worden begonnen. Daarna leggen de kinderen een Phuang Malai, een bloemenslinger gemaakt van jasmijn, witte champaca en rozen, op de handen van hun (groot)ouders, waarmee liefde en respect wordt uitgedrukt. De ouders geven in ruil de kinderen hun zegeningen.

Wan Nao is ook de dag om kleine in gevangenschap levende dieren, zoals vissen en gekooide vogels hun vrijheid terug te geven. Veel families zullen op deze dag een kleine zandpagode, Chedi Sai, maken op het terrein van hun lokale tempel als een leuke manier om een spiritueel offer te brengen. Om dit fenomeen in stand te houden en te stimuleren, wordt er door veel tempels een prijs uitgeloofd voor de meest creatieve pagode. Het bouwen van zandpagodes wordt verklaard omdat wordt geloofd dat er elke keer als de tempel wordt bezocht een beetje zand onder de schoenen wordt meegenomen. Tijdens Songkran wordt er daarom zand naar de tempel teruggebracht. Kleine voorwerpen zoals bodhibladeren, Boeddhabeeldjes en munten worden in de kern van de zandpagode geplaatst. Het bodhiblad is een belangrijk boeddhistisch symbool voor verlichting, omdat boeddha werd verlicht toen hij onder een bodhiboom zat. Het geld is een geschenk voor de tempel. De zandpagodes worden meestal versierd met vlaggetjes, kaarsen, wierookstokjes, bloemen en gekleurde steentjes. Als de Chedi Sai gereed is, wordt deze besprenkeld met Nam Ob.

15 april, de derde dag van Songkran, staat bekend als Wan Payawan. De zon staat dan volledig in het sterrenbeeld Stier, zodat het nieuwe jaar is begonnen, en mensen beginnen de dag door hun lokale tempel te bezoeken om voedsel, kleding en andere geschenken aan de monniken te geven, die dan voor hen bidden. In de tempel nemen zij vervolgens deel aan rituelen waarvan wordt aangenomen dat ze geluk brengen voor het nieuwe jaar. Oudere Thaise mensen zullen na beleefd verzoek iemand voorzichtig een klein glaasje water over hoofd en nek gieten om een voorspoedig jaar te wensen. De rest van de dag brengen de familieleden gezamenlijk door, waarna op 16 april iedereen weer terugkeert naar hun eigen woonplaats.

Tot nu toe hebben we in dit artikel uitsluitend de traditionele gebruiken besproken, die vooral te maken hebben met het wegwassen van de negatieve dingen uit het oude jaar, het respect betuigen aan monniken en ouderen en het maken van een schone start, waardoor de kans op geluk in het nieuwe jaar wordt verhoogd. Die gebruiken zijn belangrijk voor de oudere generatie, maar zullen over een jaar of dertig voor een groot deel tot het verleden behoren. De jongeren hebben hun eigen manier om het nieuwe jaar in te luiden en ook daarbij speelt water een belangrijke rol. Songkran wordt tegenwoordig ook wel het ‘Feest van het Water‘ of het ‘Water Splash Festival‘ genoemd.

De eerste tekenen van wat gaat komen zijn al zichtbaar als de mensen voorafgaand aan Songkram in de auto op weg zijn naar hun geboortedorp. Als ze een huis passeren kunnen ze zomaar opeens beschoten worden met een watergun. Het zijn kinderen die schoolvakantie hebben en een week lang water schieten op alles wat beweegt. Het is een voorbode van de massale watergevechten die plaats zullen gaan vinden in de grote steden tijdens de drie dagen van Songkran.

Er zijn twee soorten watergevechten. Mensen verzamelen op pleinen waar zij, gewapend met een watergun, te voet het gevecht met elkaar aangaan. En er is geen ontkomen aan. Wie een regenpak draagt of een paraplu bij zich heeft, kan er zeker van zijn de waterguns van alle deelnemers op zich gericht te krijgen. Jonge mannen hebben soms een bakje water vermengd met wit mentholpoeder bij zich om meisjes die zij aantrekkelijk vinden een veeg in hun gezicht te geven. Een witte huidskleur wordt in Thailand mooi gevonden en vrouwen gebruiken vaak dagelijks talkpoeder om iets witter te lijken. De jonge mannen gebruiken het witte poeder echter vooral om het hoofd van aantrekkelijke jonge vrouwen te kunnen aanraken, iets wat in de Thaise cultuur doorgaans niet wordt getolereerd. Net als bij andere Lentefeesten, waar ook ter wereld, is Songkran een prima gelegenheid voor vrijgezelle jongens en meisjes om kennis met elkaar te maken.

Daarnaast zijn er de watergevechten die plaatsvinden op de hoofdwegen in het centrum van de stad. Op de weg verplaatsen de mensen zich vooral in Tuk Tuks of in de laadbak van pick-up trucks, die je in Thailand overal ziet, met een groot vat water aan boord en emmers, bakjes of waterguns om anderen nat te maken. Af en toe wordt even van de route afgeweken om een nieuwe watervoorraad aan te leggen bij een brandkraan langs de kant van een weg. Scooters en bromfietsen zigzaggen door het verkeer, met een met een watergun gewapende passagier achterop. Voor de winkels staan vaten of kinderbadjes gevuld met water, waarin vaak een groot blok ijs ligt om het water te koelen, en een tuinslang om de badjes te vullen of om rechtstreeks op de mensen in de pick-up trucks te richten.

Wie zich in de bak van een pick-up truck bevindt wordt van alle kanten belaagd met ijskoud water: vanaf de straat, door achterop komend verkeer, door tegenliggers en door passerende scooters. Het is de warmste tijd van het jaar waarbij de temperatuur kan oplopen tot 40 graden, zodat het water voor een welkome verkoeling zorgt. Opvallend is dat oudere mensen die met een handgebaar aangeven niet natgespoten te willen worden zich probleemloos in het verkeer kunnen begeven. Ook agenten die het verkeer regelen of toezicht houden blijven gewoon droog. Het watergevecht met Songkran in de in het noorden van Thailand gelegen stad Chiang Mai heeft in 2011 een vermelding gekregen in het Guinness Book of World Records als het grootste watergungevecht ter wereld.

In 2023 is Songkran gecertificeerd door UNESCO en ingeschreven op de representatieve lijst van het immaterieel cultureel erfgoed van de mensheid. Het Ministerie van Cultuur in Thailand wil dit feit gebruiken om het toerisme te bevorderen en heeft besloten dat Songkran in 2024 zal beginnen op 1 april en drie weken zal duren. Daarbij gaat men voorbij aan het feit dat de toeristen vooral komen voor de watergevechten, die beperkt zullen blijven tot drie dagen, terwijl de erkenning door UNESCO juist te danken is aan de betekenis van de traditionele rituelen. Daarnaast staat de week van Songkran in Thailand ook bekend als de zeven gevaarlijke dagen. In deze zeven dagen gebeuren meer dan 4000 ongelukken, waar vooral motorfietsen bij zijn betrokken. In veel gevallen is daarbij alcohol in het spel. Jaarlijks komen hierbij honderden mensen om het leven en raken er duizenden gewond. Er is niet onderzocht welke invloed het verlengen van de duur van Songkran zal hebben op het aantal ongelukken dat zal plaatsvinden.

Voor het schrijven van dit artikel heb ik gebruik gemaakt van de volgende bronnen:

  • TAT News (Tourism Authority of Thailand) – Het Songkran Festival in Thailand: de oorsprong, geschiedenis en moderne viering, 26 maart 2021;
  • Live Less Ordinary – Song Nam Phra Ceremony – Allan Wilson, 13 april 2014;
  • Songkran2014.com – Songkran Queen, also known as Nang Songkran;
  • Unesco – Songkran in Thailand, traditioneel Thais Nieuwjaarsfestival, 2023;
  • Thai PBS World – Three weeks of Songkran celebrations begin April 1, 7 februari 2024.

©Bert van Zantwijk

Overname van (delen van) dit artikel is uitsluitend toegestaan onder vermelding van de naam van de auteur en/of een link naar dit artikel.