Het islamitisch jaar volgt de Koran, die aangeeft dat de zon en de maan door Allah zijn geschapen en dat de maan de tijdmaat aangeeft. De islamitische kalender is daarom een maankalender, waarbij het begin van de maand wordt bepaald door de geboorte van de nieuwe maan. In sommige landen, zoals Saoedi-Arabië, is de islamitische kalender de officiële kalender, de meeste landen hanteren echter net als wij de Gregoriaanse kalender en gebruiken de islamitische kalender alleen voor religieuze doelen.
Het islamitisch jaar kent twaalf maanden die gebaseerd zijn op deze maancyclus. Elke maand begint bij zonsondergang op de eerste dag dat de nieuwe maan visueel wordt waargenomen. De overige dagen beginnen ook bij zonsondergang, zodat een islamitische dag op de Gregoriaanse kalender altijd ’s avonds begint en de volgende dag ook weer ’s avonds eindigt. Omdat de maancyclus 29,53 dagen duurt, heeft een islamitische maand soms 29 en soms 30 dagen. Een gewoon jaar telt zes maanden met 29 dagen en zes maanden met 30 dagen, samen 354 dagen. In elke cyclus van 30 jaar zijn er elf schrikkeljaren, waarin de laatste maand geen 29 maar 30 dagen telt en het jaar derhalve een dag meer heeft en 355 dagen telt. Een islamitisch jaar telt hierdoor gemiddeld 354,36 dagen, elf dagen minder dan de Gregoriaanse zonnekalender. De islamitische kalender kent geen schrikkelmaanden, waardoor islamitische feesten op de Gregoriaanse kalender elk jaar tien of elf dagen eerder plaatsvinden. In het westen is dit vooral zichtbaar tijdens de ramadan, in het Turks ramazan, de vastenmaand van de moslims en de negende maand van het islamitische jaar.
Het woord ramadan is afgeleid van ‘ramida’, wat ‘verschroeid door de hitte van de zon’ betekent. De maand Ramadan kan daarom worden vertaald als ‘maand van de grote hitte’, maar Ramadan is vooral een heilige maand, een maand van bezinning die in de volksmond bekend is als de vastenmaand. Moslims gedenken dat Mohammed in deze maand de eerste vijf openbaringen ontving van de engel Djibriel. Dat gebeurde in het jaar 610 van onze jaartelling, toen Mohammed zich had teruggetrokken in de Grot van Hira om te vasten en te mediteren. Zo’n periode van bezinning wordt tahannuth genoemd. Naar het voorbeeld van Mohammed hanteren de moslims deze maand ook een vasten gedurende de dag, zoals voorgeschreven in Soera Al-Baqarah (Soera de Koe, het tweede hoofdstuk van de Koran), en dienen zij zich vroom te gedragen. Op 22 maart 2023 is het 1 Ramadan 1444 op de islamitische kalender en begint voor de moslims de vastenmaand.
Moslims staan gedurende de ramadan enkele uren voor zonsopgang op om samen de Suhur te gebruiken. De Suhur, ook geschreven als shor, sahur, sahoor of suhoor, is de ochtendmaaltijd voorafgaand aan het vasten. Er wordt water en melk gedronken en langzaam verterende voeding genuttigd, waardoor langer een verzadigd gevoel aanwezig is en het vasten wordt vergemakkelijkt. Daarna maken zij zich klaar voor het gebed door een rituele wassing. Er wordt daarbij onderscheid gemaakt tussen de ghoesl, de grote rituele wassing, en de woedoe, de kleine rituele wassing. Het verrichten van de ghoesl is verplicht als de geslachtsdelen onrein zijn, bijvoorbeeld na een zaadlozing, geslachtsgemeenschap, menstruatie of een recente bevalling. Totdat de ghoesl is verricht, is de moslim ritueel onrein en mag de moskee niet betreden, de Koran niet aanraken en het gebed niet verrichten.
De grote wassing begint met het wassen van de handen en daarna de geslachtsdelen. Daarna dient de Bismallah te worden uitgesproken. Dit is een spreuk, waarbij men de handelingen die verricht worden opdraagt aan God. Na de Bismallah wast men de handen drie keer en vervolgt met de woedoe, de kleine wassing die voor elke moslim die oud genoeg is om onderscheid te kunnen maken tussen goed en kwaad verplicht is. De woedoe bestaat uit het in een vaste volgorde en op een voorgeschreven wijze wassen van de delen van het lichaam die gebruikt worden bij de dagelijkse werkzaamheden en daarbij in aanraking kunnen zijn gekomen met onreine dingen. Door het wegwassen van de onreinheid toont de moslim berouw aan God. Na de wassing dient de getuigenis van God te worden uitgesproken, gevolgd door de zin: ‘Allah, laat mij behoren tot degenen die berouw tonen en zich reinigen.’
Na de rituele wassing is de moslim klaar voor de fajr, het ochtendgebed. Deze begint doorgaans bij dageraad, ongeveer anderhalf tot twee uur voor zonsopgang, maar dient in elk geval voor zonsopgang te zijn voltooid. De fajr is het belangrijkste gebed van de dag en tijdens de ramadan ook het moment waarop het vasten begint. Moslims dienen tenminste vijf keer per dag een salat (ritueel gebed) te verrichten. De fajr is de derde salat, omdat de islamitische dag begint bij zonsondergang op de voorgaande dag.
Het vasten wordt sawm of siyam genoemd. Het is een van de vijf zuilen van de islam en dus verplicht voor iedereen die daartoe in staat is. Kinderen zijn verplicht om mee te vasten vanaf het intreden van de puberteit, dus na de eerste zaadlozing of ongesteldheid. Meestal wordt echter een vaste leeftijd van twaalf jaar gehanteerd. Voor die tijd vasten zij af en toe een dag mee, om aan het vasten te wennen. Zieken, zwangere vrouwen, reizigers en anderen voor wie het vasten een bedreiging vormt voor de gezondheid hoeven niet te vasten, maar van hen wordt wel verwacht dat zij het vasten inhalen voordat de volgende ramadan aanbreekt. Ouderen en mensen die lijden aan een chronische ziekte waarvoor er geen hoop is op herstel hoeven het vasten niet in te halen. Zij kunnen het vasten afkopen door voor elke gemiste vastendag een behoeftige te voeden. Wie zonder geldige reden een dag niet vast, moet niet alleen die dag inhalen maar bovendien een boetedoening verrichten door berouw te tonen aan God en Hem om vergeving te vragen.
De vastentijd wordt gezien als een periode van zuivering van lichaam en ziel en als gehoorzaamheid aan God. Het vasten omvat daarom veel meer dan alleen maar het niet eten en drinken van de dageraad tot zonsondergang. Het is vooral een tijd van bezinning waarin de band met God wordt verstevigd, eigenschappen als discipline en zelfbeheersing verder ontwikkeld worden en verdraagzaamheid, vrijgevigheid, liefdadigheid en saamhorigheid worden gestimuleerd. Van dageraad tot zonsondergang mag men daarom niet roken of geslachtsgemeenschap hebben, want een mens dient de baas te zijn over zijn begeerten en lusten. Daarnaast mag men, ook na zonsondergang, geen dingen doen die als verkeerd kunnen worden ervaren.
Er mag niet gekeken worden naar dingen die niet geoorloofd zijn, niet geluisterd worden naar verkeerde praatjes, niet geroddeld, gescholden of gevloekt worden, geen verkeerde handelingen worden gepleegd en geen verboden plaatsen worden bezocht. Niet toevallig hebben al deze dingen betrekking op de ogen, de oren, de mond, de handen en de voeten, precies de delen van het lichaam die tijdens de woedoe ontdaan zijn van onreinheden. Tijdens de vastenperiode proberen veel moslims om de hele Koran te lezen. De Koran is hiertoe onderverdeeld in 30 adjza, zodat men het hele boek in een maand kan lezen.
Volgens overleveringen werd het vasten na zonsondergang door Mohammed gebroken door een oneven aantal dadels te eten en een glas melk te drinken. Veel moslims volgen dit voorbeeld. Daarna volgt weer een woedoe en wordt de Maghrib, het avondgebed, gebeden. Dit is de eerste van de vijf salat, omdat voor de moslims bij zonsondergang een nieuwe dag begint. Maghrib betekent ‘plaats van ondergang van de zon‘. De landen in het noordwestelijke deel van Afrika, Marokko, Algerije, Tunesië, Libië en Mauritanië, worden ook Maghrib of Maghreb genoemd, omdat dit vanuit Saoedi Arabië gezien de plek is waar de zon onder gaat.
Na het avondgebed is het tijd voor de iftar, een maaltijd ter afsluiting van de vastendag. Het volbrengen van de vastendag wordt gevoeld als een overwinning. De ramadan is een maand van saamhorigheid. Moslims bezoeken daarom familie en vrienden om gezamenlijk de iftar te nuttigen en ook moskeeën, verenigingen en buurthuizen organiseren iftars. De ramadan is ook een maand van verdraagzaamheid en vrijgevigheid. Ook niet-moslims mogen daarom aansluiten bij een iftar. Uiteraard was het organiseren van een iftar voor groepen tijdens de coronabeperkingen nauwelijks mogelijk.
Mohammed zou in een van de laatste vijf oneven nachten van de ramadan voor de eerste keer een soera van de Koran hebben doorgekregen van Djibriel. Doorgaans wordt Soera de Bloedklomp beschouwd als de eerste soera die geopenbaard werd. Hierin kreeg Mohammed de opdracht om te lezen, terwijl hij volgens de overlevering analfabeet was. Op 27 Ramadan brengen veel moslims de nacht daarom biddend door. Zij gedenken Laylat al-Qadr, de waardevolle nacht waarin de eerste soera werd ontvangen. De beloning voor het bidden zou in deze nacht veel groter zijn dan in andere nachten. Het is niet precies bekend in welke nacht Mohammed de eerste openbaring verkreeg. Sommige moslims nemen daarom het zekere voor het onzekere en brengen de laatste tien nachten van de maand biddend door, zodat zij zeker zijn dat zij in de juiste nacht hebben gebeden en de beloning daarvoor zullen ontvangen.
De tiende maand van de islamitische kalender heet Shawwal, in het Turks Şevval. De eerste dag van Shawwal is het Eid al-Fitr, in Nederland en België vooral bekend als het Suikerfeest. Die naam is afgeleid van het Turks, waar ook wel de term Şeker Bayrami wordt gebruikt, het snoepfeest. Liever gebruiken zij echter de naam Ramazan Bayrami, omdat de nadruk dan meer komt te liggen op de religieuze beleving. Moslims vieren op deze dag het succesvol volbrengen van het vasten tijdens de maand Ramadan, de reiniging van hun ziel en de versteviging van hun band met God.
Eid al-Fitr is een van de twee feesten op de islamitische kalender, alle andere gebeurtenissen zijn vieringen. Eid al-Fitr is een feest omdat het verbonden is aan de ramadan, een van de vijf zuilen van de islam. Officieel duurt Eid al-Fitr slechts één dag. Arabische moslims gebruiken daarom ook wel de naam Eid el-Seghir, het kleine feest. Het tweede feest op de islamitische kalender is Eid al-Adha dat in de twaalfde maand wordt gevierd. Eid al-Adha duurt drie dagen en wordt daarom het grote feest genoemd.
Na het afsluiten van de ramadan gaan moslims na zonsondergang, als de nieuwe dag begint, naar de moskee voor het uitspreken van een feestgebed. Daarna omhelzen zij elkaar. Op de ochtend van 1 Shawwal staan moslims vroeg op, baden zich, trekken schone, liefst nieuwe, kleren aan en spuiten een luchtje op. Ook arme mensen doen hieraan mee. Zij hebben vaak nieuwe kleren gekregen, want het helpen van arme mensen, door middel van de al eerder genoemde zakat, is net als de ramadan een van de vijf zuilen van de islam en daarom een verplichting voor moslims. Het schenken van nieuwe kleren voor het Suikerfeest wordt Zakat al-Fitr genoemd.
Na zonsopgang wordt iets gegeten, bijvoorbeeld dadels, om aan te geven dat het vasten voorbij is. Daarna gaan de gezinnen, dus ook de vrouwen en kinderen, naar een ontmoetingsplaats. In Nederland en België is dat meestal de moskee of een zaal, in warme landen een open terrein in de buitenlucht. Daar luisteren zij naar een preek van de imam. Daarna omhelzen zij elkaar, vergeven elkaar de fouten uit het afgelopen jaar en wensen elkaar Eid Mubarak, een gezegend feest. Kinderen kussen daarbij de hand van hun ouders en brengen die naar hun voorhoofd.
Daarna wordt een bezoek gebracht aan familie, vrienden en buren. Hierbij worden cadeautjes uitgewisseld en veel zoetigheid gegeten en gedronken, zoals de bekende baklava of Turks fruit. Het is een gebaar van verzoening, waarbij eerdere onderlinge problemen worden uitgepraat en vergeven. Dat wordt gesymboliseerd door de zoete hapjes en drankjes, want zoet eten doet zoet denken. Indien mogelijk wordt er ook een bezoek gebracht aan de graven van ouders of kinderen. Vaak wordt Eid al-Fitr, het kleine feest dat officieel maar één dag duurt, verlengd naar twee of drie dagen, om voldoende tijd te hebben om iedereen te bezoeken. In sommige landen, zoals Turkije en Saoedi Arabië, zijn dit zelfs officiële vrije dagen. De nadruk ligt echter altijd op de eerste dag.
Sommige moslims vasten na Eid al-Fitr opnieuw, dit keer gedurende zes dagen. Dit doen zij, omdat de beloning voor het verrichten van een goede daad tien keer zo groot zou zijn. Door aan de dertig dagen vasten in de maand Ramadan nog zes dagen toe te voegen, menen zij de beloning te zullen ontvangen voor een heel jaar vasten.
Dit artikel is eerder geplaatst als onderdeel van het artikel
De Islamitische Kalender.
https://bertvanzantwijk.com/2021/03/13/de-islamitische-kalender/
©Bert van Zantwijk
Overname van (delen van) dit artikel is uitsluitend toegestaan onder vermelding van de naam van de auteur en/of een link naar dit artikel.
Bert van Zantwijk 