Moederdag

Vroeger was er in gezinnen een vaste rolverdeling tussen man en vrouw. De man ging werken en zorgde daarmee voor het geld. De vrouw runde het gezin. Zij deed het huishouden, de was en de boodschappen, ze kookte het eten en verzorgde de kinderen. Veel hulpmiddelen had ze daar niet voor. Een stofzuiger was al in het begin van de twintigste eeuw gemeengoed, maar de meeste andere huishoudelijke apparaten zouden pas in de jaren ´50 en ´60 hun intrede doen in de gezinnen.

 

 

De huishoudelijke taken waren anders dan nu. Het schoonhouden van het huis was al een uitdaging op zich, want er werd gestookt op kolen of olie (later op gas) en dat zorgde voor veel vervuiling. Wekelijks moesten daarom ook de ramen worden gelapt en in het voorjaar werd de grote schoonmaak gehouden, waarbij alle meubels van hun plek werden gehaald. De was werd met de hand gedaan: eerst de was schrobben op een wasbord, dan naspoelen met water en door de wringer halen, vervolgens de was aan de lijn te drogen hangen en tot slot de was strijken, opvouwen en in de kasten leggen. Ook luiers werden gewassen en hergebruikt.

 

 

Als de man ´s avonds thuis kwam moest ook hij verzorgd worden. Het was de taak van de vrouw om de kinderen te baden en naar bed te brengen, af te wassen en koffie te zetten. In de meeste gezinnen was het ondenkbaar dat de man koffie zou inschenken, want meneer had gewerkt en was moe. Een huisvrouw besteedde destijds gemiddeld 57 uur per week aan het huishouden en aan verzorging. Zij was de manager van het gezin. Op officiële documenten stond bij de vrouw desondanks ´e.v. ´ vermeld, wat stond voor eigendom van ´echtgenote van´ en stond bij beroep: ´zonder´.

 

 

Het vereren van moeders is van alle tijden. De Romeinen vereerden op de eerste dag van maart de godin Juno, de echtgenote van oppergod Jupiter en moeder van Mars en Vulcanus. Moeders kregen kleine cadeautjes van hun echtgenoten, die op deze dag ook baden voor de gezondheid van hun vrouw. In Griekenland werd Rhea aanbeden, omdat zij de moeder was van Zeus en daarmee de moeder der Goden en in de Katholieke Kerk wordt Maria, als moeder van Jezus, vereerd en aanbeden.

 

 

In Engeland, Ierland en enkele andere Engelssprekende landen, viert men al sinds de zestiende eeuw ´Mothering Sunday´. Op de vierde zondag van de vastenperiode, drie weken voor Pasen, gaat iedereen naar zijn moederkerk, dat wil zeggen de kerk waar zij gedoopt zijn of naar de dichtstbijzijnde kathedraal, om de dienst bij te wonen. Kinderen plukten op weg naar de dienst wilde bloemen, waarvan zij een deel in de kerk plaatsten en een deel aan hun moeder gaven. Uiteindelijk werd het een gewoonte dat kinderen op deze dag een cadeautje aan hun moeder gaven.

 

 

Moederdag, zoals wij dat vieren, is afkomstig uit Amerika. Ann Maria Reeves (1832-1905) was de dochter van een predikant uit de Methodistenkerk. Zij trouwde met Granville Jarvis, de zoon van een Baptistische predikant, die later een succesvolle handelaar zou worden. Ann Reeves Jarvis was zeer actief in de Methodistische gemeente en organiseerde bijeenkomsten voor vrouwen, waarin getracht werd om de leefomstandigheden in de gemeenschap te verbeteren en daarmee ziekte en kindersterfte te doen dalen. Zelf had Ann elf tot dertien kinderen gekregen, waarvan er slechts vier de volwassen leeftijd zouden bereiken. Leden van de vrouwenclub, die ´Mothers´ Day Work Club´ werd genoemd, bezochten gezinnen om voorlichting te geven over hygiëne en verbetering van de gezondheid. Er werd geld ingezameld om voedsel en medicijnen te kopen en om huishoudelijke hulp in te huren voor gezinnen waar de moeder getroffen was door TBC of een andere ziekte.

Ann Reeves Jarvis gaf ook les op de Zondagschool. In 1876 besloot zij haar les met een gebed, waarin zij zei: ´Ik hoop en bid dat iemand ooit een herdenkingsdag voor moeders zal oprichten voor de grote verdiensten die zij op elk gebied hebben gehad voor de maatschappij. Daar hebben zij recht op!´

 

Anna Marie Jarvis

 

In 1902 overleed de echtgenoot van Ann Reeves Jarvis, en in 1904 verhuisde zij van West-Virginia naar Philadelphia waar haar kinderen inmiddels woonden. Hier werd zij tot haar dood op 9 mei 1905 verzorgd door haar dochter Anna Marie Jarvis. Een jaar later, tijdens een herdenkingsbijeenkomst met familie en vrienden, kwam Anna Jarvis met het plan om het daaropvolgende jaar een grote herdenkingsdienst voor haar moeder te houden in West-Virginia. De dienst vond plaats op de eerste zondag na de sterfdag van haar moeder, zondag 12 mei 1907.

Op 10 mei 1908, opnieuw de zondag na de sterfdag van haar moeder, organiseerde Anna  in zowel West-Virginia als in Philadelphia een gedenkdag voor alle moeders. Zij kon niet aanwezig zijn bij de viering in West-Virginia, maar had wel vijfhonderd witte anjers laten bezorgen om uit te delen aan de aanwezige moeders. In Philadelphia werd de bijeenkomst bezocht door 15.000 mensen. In de daaropvolgende jaren werd de viering overgenomen in andere staten. In 1912 richtte Anna de ´Mother´s Day International Association´ op, waarmee zij trachtte om van  ´Mother´s Day´ een officiële feestdag te maken in de Verenigde Staten. Dit lukte in 1914, toen president Wilson de tweede zondag in mei uitriep tot een nationaal erkende feestdag Mother´s Day.

 

 

Hierna werd Mother´s Day, zeer tegen de zin van Anna Marie Jarvis, steeds commerciëler. De viering werd geadopteerd door de bloemenbranche en de kaartenbranche. Anna had bewust voor witte anjers gekozen als symbool voor moederdag. Bloemisten dreven de prijs voor deze bloemen echter op rond moederdag, waardoor de klanten andere bloemen, zoals rode anjers en rozen gingen kopen. Anna verafschuwde de moederdagkaarten. Zij vond dit onpersoonlijk en een teken van luiheid en wilde dat mensen handgeschreven brieven naar hun moeder zouden sturen. Omdat zij meende dat zij als bedenkster van Moederdag en oprichtster van de Mother´s Day International Association zeggenschap moest blijven houden over de viering, begon ze diverse rechtszaken tegen beide branches, die ze echter allemaal verloor. Anna Marie Jarvis stierf uiteindelijk in 1948 volledig berooid. Haar laatste jaren bracht zij door in een sanatorium. De kosten voor haar verblijf werden betaald door de bloemen- en kaartenbranche, die daarmee zeker stelden dat Anna opgenomen zou blijven.

Door de Eerste Wereldoorlog zou het nog enkele jaren duren voordat Moederdag ook in Europa voet aan de grond kreeg. Het Leger des Heils maakte zich als een van de eersten hard voor de invoering van Moederdag in Nederland, wat gezien de Methodistische oorsprong van het feest niet verwonderlijk is. In 1924 hield de Koninklijke Nederlandsche Maatschappij voor Tuinbouw en Plantkunde een gerichte campagne voor de invoering van het feest. Lagere scholen werden aangeschreven met als belangrijkste argument ´dat de plaats welke de moeder als regel inneemt in het huisgezin zoo voornaam is, dat men werkelijk wel eens nationaal ´De Moeder´ mag herdenken´. Uiteraard hoopte de KNMTP vooral om hiermee de verkoop van bloemen te stimuleren. In Rotterdam werden in 1927 30.000 tulpen op lagere scholen uitgedeeld die de kinderen aan hun moeder mochten geven omdat het Moederdag was. Ook de banketbakkers probeerden een graantje mee te pikken. Zij gingen speciale moederdagtaarten bakken en boden jaarlijks op Moederdag een taart aan aan de koningin, wat voor veel publiciteit zorgde en een link legde tussen Moederdag en taart.

 

 

Eind jaren dertig kwam er een smet op Moederdag toen het nazi-regime de dag omvormde tot een Dag voor de Duitse Moeders. De Duitse regering beleed openlijk een ideologie waarin het aantal Duitsers, voor zover van het Arische ras, explosief moest groeien. Op Moederdag en op 4 augustus, de verjaardag van de moeder van Adolf Hitler, werden er erekruizen uitgedeeld aan vrouwen die een groot gezin stichtten, op voorwaarde dat zij konden aantonen dat zij puur Germaans bloed aan hun kinderen hadden doorgegeven. Men kreeg de Moederkruizen voor respectievelijk vier, zes en acht kinderen. Behalve het erekruis en een oorkonde kregen de vrouwen ook een miniatuurkruis die zij als een broche op hun kleding konden dragen. De met een Moederkruis gedecoreerde vrouwen werden in Duitsland met eerbied behandeld door ambtenaren en op straat door de Hitlerjugend met een Hitlergroet gegroet. Ook konden zij aanspraak maken op een zitplaats in het openbaar vervoer.

 

 

Na de Tweede Wereldoorlog werd Moederdag weer gewoon in Nederland gevierd. In dorpen in Brabant en Limburg werd de viering door katholieke vrouwenverenigingen aangegrepen voor de viering van een gezellige dag met een koffietafel en een lezing. Zij vierden Moederdag aanvankelijk op 11 oktober, de kerkelijke feestdag van Maria Moederschap, maar later werd het feest verplaatst naar de tweede zondag in mei, gelijktijdig met Moederdag in de rest van het land.

Tegenwoordig is Moederdag een feest voor volwassenen die hun bejaarde moeder bezoeken en een bosje bloemen geven, maar vooral voor kleine kinderen die op school een cadeautje voor hun moeder maken en op de dag zelf hun moeder ontbijt op bed brengen. Daphne Deckers schreef hierover in een column: ´Gelukkig is het al weer bijna Moederdag en word ik getrakteerd op een o-zo-dankbaar ontbijtje in bed, waarvan ik alle ingrediënten zelf in huis heb gehaald. Ik moet het natuurlijk ook zelf afruimen en het hele aanrecht extra afnemen´.

 

©Bert van Zantwijk

Overname van (delen van) dit artikel is uitsluitend toegestaan onder vermelding van de naam van de auteur en/of een link naar dit artikel.